Jest kilka miejsc w Puszczy Rzepińskiej, które mogły kiedyś pretendować do miana doliny młynów. Ilanka koło Kamiennego Brodu i Rosiejewa, Lisia na zachód od Nowych Biskupic. I Pliszka poniżej Poźrzadła, bohaterka dzisiejszego artykułu. Istniały tu niegdyś cztery młyńskie osady, które tłoczyły się na liczącym zaledwie dwa i pół kilometra odcinku rzeki. Przedwojenne Sammtmühle, Taubenmühle, Topperschemühle i Neumühle przemianowano po wojnie na ładnie brzmiące: Zamęt, Gołębin, Toporowiec i Granicznik. Niestety, jak to często bywało w powojennych latach, nowe nazwy okazały się bardziej trwałe niż stare osady. Młyny, z czasem pozamykane i opuszczone, zamieniły się w ruiny. Dziś są to cztery spokojne i piękne miejsca, wokół których z wielkim rozmachem urządzają się bobry – jedyni następcy dawnych gospodarzy.

Czytaj dalej „Pliszka poniżej Poźrzadła, czyli puszczańska dolina młynów” →

Podróż pociągiem z Kunowic do Cybinki musiała być przyjemnym przeżyciem. Uruchomiona w 1907 roku linia kolejowa prowadziła przez lasy zachodniej części Puszczy Rzepińskiej, przekraczając po drodze doliny dwóch puszczańskich rzek, Ilanki i Pliszki. Przed wojną liczącą dwadzieścia trzy kilometry trasę pociąg pokonywał w godzinę i pięć minut. Do roku 1965 podróż wydłużyła się do blisko półtorej godziny. Rok później ruch pasażerski zawieszono. W 2012 roku dla turystów i miłośników kolei zorganizowano ostatni, pożegnalny przejazd osobowy. Później linię zamknięto, sprzedano i rozebrano.

Czytaj dalej „Pociągiem z Kunowic do Cybinki” →

Droga z Rzepina do Maczkowa za Nowym Młynem pokonuje dolinkę niewielkiego, bezimiennego potoku. Na pierwszy rzut oka nie ma tu nic ciekawego, może za wyjątkiem malowniczego śródleśnego jeziorka po prawej stronie szosy. To miejsce ma jednak swoją historię. Na starych mapach przeprawa przez rzeczkę opisywana jest jako Holländer Brücke, czyli Holenderski Most albo Most Holendrów. To jedna z najstarszych nazw własnych w tej części Puszczy Rzepińskiej, zapewne relikt osadnictwa holenderskiego (olęderskiego) z XVIII wieku. Na mapach widać, że trakt rozdzielał się tutaj na dwie odnogi, które ponownie łączyły się za przeprawą. Po śladzie odnogi południowej biegnie dziś droga wojewódzka nr 134 z betonowym przepustem na miejscu mostu. Odnoga północna to leśna droga gruntowa.

Czytaj dalej „Holenderski Most między Rzepinem i Maczkowem” →

Kopalnię węgla brunatnego Hermania koło Radzikowa (niem. Reichenwalde) zamknięto około roku 1926, a więc jeszcze na długo przed wybuchem drugiej wojny światowej. Choć od zaprzestania wydobycia minęło blisko sto lat, krajobraz tego miejsca wciąż przypomina o jego górniczej przeszłości. Wędrując po dawnej Hermanii nie sposób odgadnąć, które wzniesienie, zagłębienie czy jar jest formą naturalną, a które dziełem człowieka. Trzymając w garści przedwojenne mapy i posiłkując się wyobraźnią, można próbować odtworzyć przemysłową topografię z początku XX wieku, kiedy kopalnia była u szczytu rozwoju.

Czytaj dalej „Dawna kopalnia węgla brunatnego Hermania koło Radzikowa” →

Na starej fotografii na pierwszym planie widać dwa rozpędzone auta, z których do kamery machają zadowoleni podróżni. W tle znikająca w oddali wstęga dwupasmowej, betonowej autostrady. Podpis pod zdjęciem: „Szerokim łukiem rozciągają się w krajobrazie jasne wstęgi, ożywiają je radośni podróżujący”. Zdjęcie pochodzi z niemieckiego folderu z 1940 roku, reklamującego autostrady III Rzeszy. Na zamieszczonej dalej mapce zaznaczono też autostradę z Frankfurtu nad Odrą do Poznania. Budowali ją w latach 1940-1942 zatrudnieni w systemie pracy niewolniczej robotnicy przymusowi: Żydzi oraz polscy, francuscy i radzieccy jeńcy wojenni.

Czytaj dalej „Niemieckie „autostradowe” obozy pracy w Puszczy Rzepińskiej” →

Grodzisko koło Tarnawy Rzepińskiej otaczają ze wszystkich stron rozlewiska Ilanki i Cierniczki. Suchą nogą można tu dotrzeć jedynie od północy, z prawego brzegu Ilanki. Ścieżka prowadzi najpierw przez wąską groblę, a potem zatacza łuk i wspina się na wzgórze, pokonując kolejne wały wyznaczające części dawnego grodu. Pierwsze podgrodzie, drugie podgrodzie, a na koniec porośnięty starodrzewem majdan. Dalej jest już tylko wąski cypel o stromych stokach. W odległych, bezleśnych czasach musiał roztaczać się stąd szeroki widok na dolinę i okoliczne wzgórza.

Czytaj dalej „Grodzisko koło Tarnawy Rzepińskiej” →

Tuż za Torzymiem zaczyna się najbardziej dziki odcinek Ilanki. Rzeka meandruje niespiesznie wśród leśnych torfowisk, mokradeł i łęgów, które są ostoją dla wielu cennych gatunków roślin i zwierząt. Od 2000 roku cały ten teren jest chroniony w granicach rezerwatu – największego tego rodzaju w województwie lubuskim. Ale dzika Ilanka za Torzymiem to sprawa zupełnie świeża. Do drugiej wojny światowej na tym liczącym niespełna cztery kilometry odcinku rzeki działały aż cztery młyny, w tym jeden papierniczy. W okolicy była też smolarnia, gospoda i kilka pojedynczych gospodarstw, a w Müllerstal – największej z osad, znajdował się niewielki wiejski cmentarz.

Czytaj dalej „Dzika Ilanka za Torzymiem” →

Gradyń, zwany też Grodnem, a po niemiecku Gräden, to jedna z najbardziej malowniczych nieistniejących wsi w Puszczy Rzepińskiej. Z północy i południa prowadzą do niej stare drogi obsadzone wiekowymi dębami i klonami. W centrum dawnej osady stoją zasłonięte przez zieleń i łatwe do przegapienia pozostałości bramy prowadzącej kiedyś do rezydencji rodziny Thorer. Tuż za bramą zaczyna się dzika, zielona gęstwina – dawny pałacowy park. Z samego pałacu pozostały jedynie fragmenty fundamentów i zapadnięte piwnice. W kępie starych drzew po drugiej stronie drogi jest miejsce po kościele i cmentarzu ewangelickim. Dziś próżno tu szukać śladów grobów i nagrobków, pomiędzy drzewami leży tylko nieco gruzu z dawnej świątyni.

Czytaj dalej „Gradyń nad Ilanką” →