Był czas, kiedy towary z osady młyńskiej Ruks nad rzeką Samicą wędrowały w szeroki świat aż do Szczecina i Hamburga. Plony rolne, produkty młynarskie i tłoczony na miejscu olej ładowano na barki, które miały swoją przystań na brzegu Warty powyżej ujścia Samicy, kilkaset metrów od osady. Młyny w Ruksie były wtedy dwa. Ten większy, o dwóch kamieniach (kołach), stał przy drodze do Szamotuł. Mniejszy, z jednym kołem, znajdował się około 500 metrów dalej w górę rzeki.

Czytaj dalej „Młyn Ruks nad rzeką Samicą” →

Latem 1943 roku pierwszy poranny pociąg z Obornik do Wronek wyruszał w drogę dopiero o 7.55. Tuż przed dziewiątą przejeżdżał przez stalowy, kratownicowy most na Warcie w Stobnicy i po chwili znikał w rosnących po drugiej stronie rzeki lasach obrzyckich. O 8.58 zatrzymywał się na przystanku Jaryszewo, który w czasach niemieckiej okupacji nosił nazwę Waldsteindorf. Obok niewielkiej stacyjki stała ceglana wartownia, za którą zaczynał się pilnie strzeżony teren ukrytej w lesie fabryki amunicji…

Czytaj dalej „Pociąg do Waldsteindorf” →

Spokoju umarłych na cmentarzu rodziny Twardowskich nad rzeczką Samą koło Kobylnik strzeże podobno pojawiający się nocą tajemniczy mężczyzna w czarnym fraku i cylindrze. Miejscowi mówią, że to dzięki niemu leżąca na odludziu nekropolia pozostaje cały czas w dobrym stanie…

Czytaj dalej „Cmentarz rodziny Twardowskich i jego strażnik” →

Niepozorne, wydmowe wzgórze porośnięte przez sosny to Góra Trzech Panien. Podobno właśnie tutaj po raz ostatni widziano córki zamożnych gospodarzy z Chojna, które wiele lat temu postanowiły przeczekać w leśnej głuszy epidemię cholery. Epidemia przetoczyła się przez okolicę i poszła dalej, a po trzech pannach słuch zaginął na zawsze. Dlatego dolinka u stóp wzgórza to Przepadnia Dusz. Niedaleko jest jeszcze Zabity, Pustelnia i Spalona Wieża. Wszystko to w samym sercu Puszczy Noteckiej. Oprócz niezwykłych nazw i starych legend są tu jeszcze opuszczone cmentarze i ślady nieistniejących wsi – pozostałości po dawnych osadnikach olęderskich i ich potomkach. Są też zupełnie świeże ślady anonimowego puszczańskiego wędrowca – pozostawione w nieoczywistych miejscach sentencje, które dobrze pasują do puszczańskiego klimatu.

Czytaj dalej „Góra Trzech Panien i tajemniczy puszczański wędrowiec” →

Tarnówko, opuszczony cmentarz na skraju puszczy. Starszy mężczyzna zatrzymuje się przy resztkach cmentarnej bramki i opowiada swoją historię. Gdzieś tutaj leżą jego dziadkowie. Nie wiadomo, gdzie dokładnie. Pochodzili z polsko-niemieckiej rodziny ewangelickiej. Ich dzieci po wojnie uznały, że to nie jest dobra historia na nowe czasy i że najbezpieczniej będzie nie pamiętać. I tę niepamięć przekazały wnukom. Mężczyzna od lat przejeżdża tędy na rowerze. Za każdym razem zastanawia się, gdzie były groby dziadków. Były, bo na cmentarzu pozostały już tylko ślady kilkunastu mogił i kilka uszkodzonych nagrobków.

Czytaj dalej „Tarnówko, Podlesie, Stobnica – historie cmentarne” →

Osada leży na skraju bagien. Na starych mapach są one opisywane są jako Wielka Gołaznia, die grosse Blänke albo po prostu Bagno. Pod koniec XIX wieku zaczęto tu wydobywać torf. To wtedy na północnym skraju mokradeł powstał folwark Chlebowo, po niemiecku Remberg. Po nim i po istniejącym tutaj po wojnie PGR pozostało kilka ceglanych budynków. Jest też dwór z początku XX wieku, przebudowany po wojnie na potrzeby ośrodka kolonijnego. Wciąż okazale prezentują się jego szerokie, reprezentacyjne schody. Na fotografii z 1968 roku stoi na nich grupka małych kolonistów. W tle, nad wejściem widać transparent z napisem „Kolonia ziem zachodnich”, obok na ścianie tablica urzędowa. Tablica wciąż tam jest. Nie wiadomo, czy ta sama, raczej jedna z późniejszych. Chybocze się na wietrze cicho pobrzękując, zawieszona na jednym, ostatnim gwoździu…

Czytaj dalej „Osada na skraju bagien” →

Lasy nad górną Flintą w większości są młode, powojenne. Na mapach sprzed 1945 roku widać tu głównie pola, łąki i rozrzucone pomiędzy nimi samotnicze gospodarstwa – krajobrazowe świadectwo dawnego osadnictwa olęderskiego. Holendry Połajewskie, Holendry Wyszyńskie, Holendry Gembickie i Niemieńskie. Prawdziwa mała Holandia na skraju Puszczy Noteckiej. Powojenne migracje i zalesienia zmieniły ten krajobraz tak bardzo, że dziś bez starej mapy nie sposób zrozumieć, skąd te wszystkie opuszczone cmentarze i ślady domostw. Młody las i stare miejsca, tak to teraz tutaj wygląda…

Czytaj dalej „Młody las i stare miejsca” →

Z dawnej osady Marunówko pozostało niewiele. Ruiny dworu, a później leśniczówki, fundamenty zabudowań gospodarczych, resztki sadu. W pobliżu jest jeszcze cmentarzyk rodzinny, na którym zachował się nagrobek Marii von Witzleben p.v. von Amsberg z domu von Elern, matki Felixa von Amsberga. To on na przełomie XIX i XX wieku zakupił okoliczne grunty i urządził majątek, a potem pisał się dumnie jako „Herr auf Amsberg”, czyli Pan na Amsbergu. Dawne Marunówko ożywa na starych fotografiach z archiwum prawnuka Marie von Witzleben. Dotarł do Czytelnik badający historię osady i jej właścicieli. Dzięki jego uprzejmości fotografie z rodzinnego albumu mogą dziś trafić na stronę Kultury w lesie.

Czytaj dalej „Pan na Amsbergu” →