Niepozorne, wydmowe wzgórze porośnięte przez sosny to Góra Trzech Panien. Podobno właśnie tutaj po raz ostatni widziano córki zamożnych gospodarzy z Chojna, które wiele lat temu postanowiły przeczekać w leśnej głuszy epidemię cholery. Epidemia przetoczyła się przez okolicę i poszła dalej, a po trzech pannach słuch zaginął na zawsze. Dlatego dolinka u stóp wzgórza to Przepadnia Dusz. Niedaleko jest jeszcze Zabity, Pustelnia i Spalona Wieża. Wszystko to w samym sercu Puszczy Noteckiej. Oprócz niezwykłych nazw i starych legend są tu jeszcze opuszczone cmentarze i ślady nieistniejących wsi – pozostałości po dawnych osadnikach olęderskich i ich potomkach. Są też zupełnie świeże ślady anonimowego puszczańskiego wędrowca – pozostawione w nieoczywistych miejscach sentencje, które dobrze pasują do puszczańskiego klimatu.
Legenda o trzech pannach z Chojna
Z wydmowym, puszczańskim wzniesieniem związana jest opisana na stronie miejscowości Chojno legenda o trzech pannach, które miały tu szukać schronienia podczas epidemii cholery.
W całej wiosce i okolicy zapanowała wielka panika i strach. Kto mógł i gdzie tylko mógł uciekał jak najdalej. Tak też i było z trzema dorodnymi pannami. A jako że miały już swoich kawalerów i zamierzały w najbliższym czasie wydać się za mąż, postanowiły szukać dla siebie ratunku. (…) Doszły do przekonania, że najlepiej zrobią, gdy nikomu nic nie mówiąc uciekną daleko w głąb puszczy. W tajemnicy przed wszystkimi, aby inni za nimi nie pobiegli.
Pod osłoną mroku udały się w głąb puszczy. Jako miejsce schronienia obrały sobie niewielkie wzgórze, w okolicy zwanej Olszycami. Tam też widział ich przechodzący gajowy. Kiedy ojciec z matką niepokoili się nieobecnością córek w domu, zaczęli dopytywać tu i tam, czy ktoś nie widział ich córek, A kiedy dotarli do gajowego, otrzymali tę oto informację. Widziałem je wszystkie trzy, zdrowe i całe na górze w Olszynach. Udał się więc ojciec do wskazanego miejsca, ale córek tam nie napotkał (…)
Po jakimś czasie, ludzie zaczęli opowiadać, że w Olszycach straszy. Kiedy zapada ciemność ze wzgórków dochodzą śmiechy i śpiewy, a z głosu rozpoznają, że mogą to być właśnie trzy panny. Nawet ktoś miał ponoć widzieć je na szczycie, to na jednym, to na drugim i trzecim na przemian wzgórku. Nad ranem w dolinie od czasu do czasu rozpościera się mgła przybierając różne kształty przypominające panny w bieli.
W ten to sposób, miejsce to w Olszycach nazwano „Górą trzech panien” a jako, że były tam i śpiewały lecz nigdy nikt ich nie mógł złapać, dolinę pod wzniesieniem nazwano „Przepadnią dusz” [1].
Góra Pustelnia
Dwa kilometry na południe od Góry Trzech Panien i Przepadni Dusz znajduje się inne wydmowe wzniesienie zwane Pustelnią, a dawniej Księżą Górą (Xiąza gora, Pfaffen Berg). Legenda mówi, że w skromnej ziemiance nakrytej chrustem i mchem żył tu niegdyś tajemniczy pustelnik.
Nikt nie wie, kim on był i za jakie winy pokutował – chodząc na kolanach wierzchołkami wydm na odpust do odległego o 40 km Lubasza pod Czarnkowem. Pustelnik żywił się rybą, którą każdego dnia chodził złowić do pobliskiego jeziora o nazwie Kłuchowiec. Mieszkańcy wioski, zbierając grzyby w lesie, zachodzili na stromą górę zaglądać do ziemianki pustelnika. Ale on stronił od ludzi i w ogóle z nimi nie rozmawiał, tylko dawał znak ręką, ażeby sobie poszli [2].
W 1924 roku na szczycie góry wybudowano obserwacyjną wieżę przeciwpożarową, która posiadała połączenie telefoniczne z pobliską leśniczówką. Wieża istniała do 2003 roku. Pozostał po niej betonowy fundament.
Zabity
Na wschód od Góry Trzech Panien, przy starym Trakcie Wartosławskim z Wartosławia do Piłki znajduje się tajemnicza, bezimienna mogiła ziemna z prostym, drewnianym krzyżem. Według informacji odnalezionej w materiałach Lasów Państwowych „Jest to miejsce, w którym zginął robotnik leśny w czasie prac związanych z uprzątaniem lasu po gradacji strzygoni, inna wersja mówi o zamordowanym kupcu” [3].
Niedaleko stąd, na wydmowym wzniesieniu o wysokości 99 m istniała kiedyś przeciwpożarowa wieża obserwacyjna, która spłonęła w 1938 roku w wyniku uderzenia pioruna. Do dziś znajduje się tam kamienny, przedwojenny znak geodezyjny z wyrytymi literami TP (niem. Trigonometrischer Punkt – punkt trygonometryczny lub triangulacyjny) [4].
Gogolice, Kobusz i Bronice
Gogolice (Jagolitz), Kobusz (Kobusch) i Bronice (Bronitz) to trzy dawne osady olęderskie, założone w XVI-XVIII wieku podczas kolonizacji głębokich ostępów Puszczy Noteckiej. Kobusz i Bronice już nie istnieją. W Gogolicach stoi jeszcze kilka budynków, w jednym z nich mieści się siedziba leśnictwa Smolarnia Nadleśnictwa Wronki. W każdej z trzech osad można odnaleźć opuszczone cmentarze wiejskie, na których zachowało się sporo mogił oraz pozostałości nagrobków. Na rozstaju dróg w Gogolicach stoi malowniczy drewniany krzyż. Znajdują się przy nim dwa kamienie pamiątkowe związane z dziesiątą i setną rocznicą odzyskania niepodległości przez Polskę. Niezwykle ciekawą historię tego miejsca i związanych z nim ludzi opisano w artykule zamieszczonym na portalu internetowym Lasów Państwowych [8].
Gdzie to jest?
Opisane miejsca znajdują się w centralnej części Puszczy Noteckiej, na północ od miejscowości Chojno (gmina Wronki, powiat szamotulski, województwo wielkopolskie).
Współrzędne GPS i linki do mapy na portalu Kultura w lesie:
Góra Trzech Panien i Przepadnia Dusz: 52.73178, 16.16467
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1682
Góra Pustelnia: 52.71607, 16.15085
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1681
Mogiła „Zabity”: 52.74840, 16.21176
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1679
Spalona Wieża: 52.74550, 16.16597
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1684
Osada Gogolice (Jagolitz): 52.76077, 16.12855
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1684
Dawny cmentarz w Goglicach: 52.75944, 16.13314
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1674
nieistniejąca osada Kobusz (Kobusch): 52.74352, 16.08449
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1668
Dawny cmentarz w Kobuszu: 52.74448, 16.08364
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1675
Nieistniejąca osada Bronice (Bronitz): 52.75595, 16.05245
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1671
Dawny cmentarz w Bronicach: Pilka-01, 52.75551, 16.05185
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1676
Nieistniejąca osada służbowa Smolarnia (Theerofen): 52.74098, 16.10691
https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1670
Materiały wykorzystane w artykule
- Legenda o trzech pannach na stronie internetowej miejscowości Chojno: http://www.chojno.pl/grafika/dzialy/Historia/legenda.html [dost. 10.10.2024].
- Opis góry Pustelnia na stronie internetowej miejscowości Chojno: http://www.chojno.pl/grafika/dzialy/Historia/legenda.html [dost. 8.10.2024].
- Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Wronki na okres od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2022 r. Program ochrony przyrody, Poznań 2012, s. 119.
- Informacje o Spalonej Wieży: https://fotopolska.eu/314920,obiekt.html?map_z=14 [dost. 8.10.2024].
- Gogolice na stronie internetowej Moje Wronki: https://mojewronki.pl/miasto/miejscowosci/gogolice/ [dost. 30.09.2024].
- Kobusz na stronie internetowej Moje Wronki: https://mojewronki.pl/miasto/miejscowosci/kobus/ [dost. 30.09.2024].
- Tablice informacyjne przy cmentarzach w Goglicach, Kobuszu i Bronicach
- Historia krzyża i kamienia pamiątkowego w Gogolicach: https://www.poznan.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/9z8fsX4sJrEA/content/opowiesc-o-lesniczym-tomaszu-co-milosc-do-ojczyzny-w-kamieniu-wyk-1 [dost. 16.10.2024].
- Messtischblatt 1:25 000, arkusz 3265 Obersitzko 1940 r.; arkusz 3266 Polajewo, 1892, 1944 r., http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=TK25.