Lasy położone na wschód od Janowa miały przed wojną dwóch dużych właścicieli. Ich południowa i zachodnia część, z jurajskimi wzgórzami Gór Gorzkowskich i stawami na Wiercicy pomiędzy Ponikiem i Julianką, należała do majątku w Złotym Potoku. Część północno-wschodnia, poprzecinana przez liczne, drobne strumienie; podmokła, płaska i monotonna krajobrazowo, wchodziła w skład państwowego nadleśnictwa Zrębice. Historyczne pamiątki w tej części Złotolasów związane są przede wszystkim z czasami drugiej wojny światowej – kampanią wrześniową, masowymi mordami dokonanymi przez Niemców na polskiej ludności cywilnej oraz walkami partyzanckimi.

Lasy otaczające Janów i Złoty Potok tworzą jeden z największych kompleksów leśnych na terenie całej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W przeszłości należały one w większości do majątku w Złotym Potoku, stąd określa się je często jako Lasy Złotopotockie (w różnych miejscach zapisywane wielką lub małą literą) albo po prostu Złotolasy (złotolasy). Obecnie leżą one prawie w całości na terenie gminy Janów, a ich najbardziej znaną częścią jest usytuowany w górnym odcinku Wiercicy rezerwat Parkowe, od którego rozpoczynamy naszą wędrówkę.

Wśród miejsc opisanych w drugiej części przewodnika po lasach między Niegową i Żarkami wyróżnia się stara kapliczka domkowa przy drodze z Mirowa do Niegowy. Z tą niepozorną budowlą i jej najbliższym otoczeniem związanych jest wiele niezwykłych historii o ukrytych skarbach, strachach i dziwnych postaciach, które mają się tutaj ukazywać. Zajrzymy także do leśnych osad Gorzelnia i Czarny Kamień oraz w okolice pustelni w Czatachowej.

Na Mapie Kwatermistrzostwa z połowy XIX wieku lasów pomiędzy Niegową i Żarkami jest jak na lekarstwo. Trochę więcej widać ich tylko na Wielkiej Górze między Mirowem i Niegową. Poza tym – pustka. Łutowiec, dziś ze wszystkich stron otoczony przez las, wygląda na tej mapie jak samotna, porzucona ludzka enklawa na środku pustyni. Las w okolicach Czarnego Kamienia pojawia się dopiero na rosyjskiej mapie z roku 1912, aby potem nieco urosnąć na polskich mapach międzywojennych. Lasy między Przewodziszowicami i Czatachową i na Bukowcu – to już czasy powojenne.

Niektórzy mówią, że serce Jury bije właśnie tutaj, pomiędzy Kroczycami i Włodowicami, wśród skał i lasów Góry Zborów, Skał Kroczyckich, Rzędkowickich, Podlesickich i Morskich. Wapienne ostańce o fantastycznych kształtach wyglądają tak, jakby stały w tej okolicy od zawsze. Z miejscowymi lasami sprawa nie jest jednak już taka prosta. Na mapach z połowy XIX i początku XX wieku widać jedynie kilka niewielkich kompleksów, które rozdzielone są wielkimi połaciami otwartych terenów. Był to czas intensywnej eksploatacji lasów oraz rozwoju rolnictwa i hodowli zwierząt, głównie kóz i owiec. W samych tylko Podlesicach żyło ich przed wojną około 300-400. Każdego ranka „od śniegu do śniegu” zwierzęta pędzono na pastwiska, pod które zajmowany był każdy skrawek gruntu zbyt skalistego, by coś na nim uprawiać. Las nie miał w tej sytuacji większych szans na ekspansję, z trudem bronił jedynie swych poszarpanych granic.

Ogrodzieniec to niewielkie jurajskie miasteczko położone kilka kilometrów na południowy wschód od Zawiercia. Jest tutaj późnobarokowy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, kilka zabytkowych kapliczek oraz odnowiony niedawno i aspirujący do roli rynku Plac Piłsudskiego. Nie ma za to turystów, którzy przeważnie od razu jadą do leżącego dwa kilometry dalej Podzamcza, gdzie wznoszą się ruiny słynnego zamczyska. W powszechnej bowiem świadomości to właśnie jest Ogrodzieniec: wspaniałe orle gniazdo, jedna z największych atrakcji regionu, żelazny punkt w programie każdej wycieczki po Jurze. Potężna warownia, choć zrujnowana, jak przed wiekami rzuca cień na całą okolicę. W tym cieniu pozostają także ogrodzienieckie lasy, które do cna przesycone są atmosferą militarną. Wystarczy wspomnieć, że na kilkanaście obiektów, jakie trafiły właśnie do Kultury w lesie, zaledwie kilka można od biedy zaliczyć do zabytków cywilnych…

Około roku 1243¹ biskup krakowski Jan Prandota drogą kupna lub zamiany pozyskał od klasztoru Benedyktynek w Staniątkach dobra położone wokół Babic. W ich skład wchodziło wówczas kilka zaszytych w leśnej głuszy wsi oraz drewniany zameczek, wybudowany przy trakcie na Śląsk przez wcześniejszych właścicieli tych ziem, rycerski ród Gryfitów. W ten sposób w połowie XIII wieku powstał klucz lipowiecki – zespół dóbr, które aż do czasów rozbiorowych stanowiły własność biskupów krakowskich. Przez kilka kolejnych wieków z bogactw okolicznych lasów pełnymi garściami czerpał nie tylko biskupi dwór w Krakowie, ale także lipowiecki zamek i dwór, miejscowy browar, gorzelnia, folwark oraz włościanie z należących do klucza miejscowości. Corocznie do samego Krakowa spławiano Wisłą około 240 sągów² drewna opałowego. Lasy dostarczały nie tylko drewna, ale również grzybów, jagód i chmielu. Lasy dębowe i bukowe również paszy dla świń w postaci żołędzi i buczyny, a polany leśne dodatkowych ilości siana³.

Czytaj dalej „Lasy wokół Babic” →