Historia w Setnicy zatoczyła koło doskonałe. W chwili założenia osady w roku 1773 była tu jedna chata, w której mieszkał pasterz owiec. Po 250 latach znowu jest tu tylko jeden budynek mieszkalny, do tego użytkowany tylko czasowo. Wszystko, co istniało pomiędzy i w międzyczasie, zniknęło. Piętrowy pałac z 1912 roku, gorzelnia, mleczarnia, zabudowania gospodarcze. Po mieszkańcach pozostał położony w głębi lasu cmentarz ze splądrowanymi po wojnie kryptami grobowymi dawnych właścicieli majątku. Setnica, wcześniej Letnica, a przed wojną Wilhelmshof. Dziś puste i ciche miejsce na skraju puszczy…
Setnica Blankenburgów
Setnicę założono w drugiej połowie XVIII wieku jako gospodarstwo folwarczne z owczarnią w dobrach mirosławieckich należących do Blankenburgów. Niemiecka nazwa Wilhelmshof (Dwór Wilhelma) pochodzi od drugiego imienia ówczesnego właściciela tych dóbr, Fryderyka Wilhelma von Blankenburg. W 1773 roku oprócz wspomnianej chaty pasterza była tu tylko zagroda dla owiec. Na północ od osady istniało niewielkie jezioro Wilhelmshofer See.
Setnica Willrichów
W XIX wieku folwark wielokrotnie zmieniał właścicieli. Około 1890 roku kupił go Georg Karl Ferdinand Ludwig Willrich, który stworzył tu nowoczesne gospodarstwo rolne z własną gorzelnią, mleczarnią, licznymi zabudowaniami gospodarczymi i ponad setką mieszkańców (120 według spisu z 1905 r.). W 1912 roku Georg Willrich wybudował w Setnicy duży, piętrowy pałac, który zastąpił istniejący wcześniej parterowy dwór. Mniej więcej w tym samym czasie osuszono jezioro Wilhelmshofer See, przeznaczając pozyskane grunty na pastwiska.
Setnica powojenna
Po drugiej wojnie światowej osadę przemianowano na Letnicę, a później na Setnicę. Do lat 90. XX wieku był tu PGR. Po jego likwidacji osada przestała istnieć. Ruiny spalonego podczas działań wojennych w 1945 roku pałacu zrównano z ziemią jeszcze w latach 70. XX wieku. Pozostały po nim fragmenty fundamentów, schody i gruz. Nie ma prawie żadnego śladu po dawnych zabudowaniach gospodarczych. Jedyną zabudowę tworzy obecnie ceglana stacja transformatorowa i dwa budynki mieszkalne, z których jeden jest w ruinie.
Cmentarz
Cmentarz założono w Setnicy w połowie XIX wieku. Po drugiej wojnie światowej został opuszczony, zamknięty i zapomniany. Jego granice wyznacza dziś wał ziemny, który jest dużo lepiej czytelny na zobrazowaniu Lidar niż w terenie, gdzie szczególnie w okresie wegetacyjnym zasłania go gęsta roślinność. Nie zachowały się żadne elementy pierwotnego ogrodzenia, a układ kwater i mogił jest już zatarty.
W zachodniej części cmentarza stoi częściowo uszkodzony pomnik (symboliczna mogiła) poświęcony mieszkańcom poległym na frontach pierwszej wojny światowej. W jego górnej części umieszczony jest żołnierski symbol krzyża maltańskiego, a na korpusie widać ślady po oderwanej tablicy. Obok znajduje się rząd starych grobowców (5 komór), w których pochowano dawnych właścicieli majątku z rodziny Willrichów (Leszczełowski 2018: 137). Po wojnie grobowce zostały splądrowane, ich wnętrza są obecnie otwarte i puste. Na cmentarzu jest jeszcze kilka nagrobków i fragmentów nagrobków. Na niektórych można odczytać daty: 1865-1937, 1851-(…).
W karcie ewidencyjnej cmentarza z 1988 roku zamieszczono fotografię najstarszego nagrobka – częściowo uszkodzonego kamiennego krzyża z nazwiskiem Steinbach i datami: 1819-1874. We wrześniu 2024 roku krzyża tego nie udało się odnaleźć. Cmentarz jest wpisany do ewidencji zabytków.
Gdzie to jest?
Setnica leży na skraju Puszczy Drawskiej, na południe od Mirosławca (gmina Mirosławiec, powiat wałecki, województwo zachodniopomorskie). Współrzędne GPS:
Dawny pałac: 53.31586, 16.11053
Dawny cmentarz ewangelicki: 53.31986, 16.11904
Materiały wykorzystane w artykule
- Jarosław Leszczełowski, Mirosławieckie wędrówki w pięciu wymiarach, Złocieniec 2018, s. 131-140.
- Informacje o osadzie na portalu gov.genealogy.net: https://gov.genealogy.net/item/show/WILHOFJO83BH [dost. 19.12.2024].
- Fotografie ruin pałacu wykonane w 2013 roku i zamieszczone w serwisie Flickr przez użytkownika tad poplawski: https://www.flickr.com/photos/100895578@N04/albums/72157635347565098/ [dost. 19.12.2024].
- Osada na mapach archiwalnych na portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=16.112580&lat=53.314728&z=16 [dost. 19.12.2024].
- Karta ewidencyjna cmentarza z 1988 r., materiały NID: https://zabytek.pl/pl/obiekty/cmentarz-ewangelicki-692927 [dost. 18.12.2024].