Z Puszczą Drawską wokół wsi Orle było trochę jak z szekspirowskim Lasem Birnam. Przez długi czas trzymała się z dala od ludzkich siedzib, oddzielona od osady bezpiecznym, szerokim pasem otwartych terenów. Dziś te otwarte przestrzenie można zobaczyć już tylko na starych mapach. Wszystko zmieniło się na początku XX wieku, kiedy majątek Orle, wtedy niemieckie Wordel, zakupił Alexander von Oertzen. Nowy właściciel był wielkim miłośnikiem gospodarki leśnej, a w szczególności zalesień. To za jego sprawą świeżo nasadzony las podszedł prawie pod same płoty gospodarstw, zmieniając na zawsze krajobraz miejscowości.
Dziś Orle jest zanurzone w Puszczy. Z czasów von Oertzena pozostał wybudowany przez niego pałac, po wojnie siedziba nadleśnictwa, szkoła leśna, ośrodek wczasowo-kolonijny, a obecnie prywatny hotel. Jest też miejsce po ewangelickim cmentarzu i kościele ryglowym z XVII wieku, pięknej podobno budowli, rozebranej całkiem niedawno, bo w roku 1968. Pozostały po nim fundamenty dzwonnicy i splądrowana po wojnie krypta rodowa rodziny Golczów (von der Goltz) – właścicieli Orla w XVII i XVIII wieku.
Pałac
Wzniesiony w 1907 roku pałac powstał na miejscu wcześniejszego, parterowego pałacyku należącego do poprzednich właścicieli majątku Wordel z rodziny Alvensleben. Po przejęciu w 1925 roku zadłużonych dóbr przez państwo w pałacu mieściła się siedziba urzędu leśnego. Po drugiej wojnie światowej majątek wraz z pałacem został przejęty przez polski skarb państwa i przekazany Lasom Państwowym. W kolejnych latach była tu siedziba utworzonego w 1945 roku Nadleśnictwa Orle, Zasadnicza Szkoła Leśna (1967-1972), ośrodek wczasowo-kolonijny i baza junaków z Ochotniczego Hufca Pracy. Pod koniec lat 90. XX wieku pałac przeszedł w ręce prywatne. Obecnie mieści się w nim hotel.
Według opisu z karty ewidencyjnej jest to dwukondygnacyjny, eklektyczny pałac z rozczłonkowaną bryłą i zachowanymi cechami pierwotnej kompozycji elewacji. W budowli uwagę zwraca dekoracyjny portal główny, w którego szczycie znajduje się dekoracyjny kartusz z herbem Alexandra von Oertzen. Elewację wschodnią ozdabia drewniana, dekoracyjnie opracowana weranda. W budynku zachowały się elementy historycznej stolarki okiennej i drzwiowej. Do pałacu przylega dawny park w typie krajobrazowym, z grupami starodrzewu (buk pospolity, dęby szypułkowe, jodła).
Cmentarz
Cmentarz w Orlu, w dawnej parafii ewangelickiej Mirosławiec, założono w połowie XIX wieku. Po drugiej wojnie światowej, jak większość podobnych cmentarzy na tak zwanych ziemiach odzyskanych, został on opuszczony i zamknięty. Jego granice wyznacza zachowany we fragmentach kamienny mur. Układ kwater i mogił jest już zatarty. W karcie ewidencyjnej z 1988 roku opisano nagrobek z 1828 roku i dwa żeliwne krzyże nagrobne, w tym jeden z 1828 roku. We wrześniu 2024 roku obiektów tych nie udało się odnaleźć, być może spoczywały w miejscu szczelnie zasłoniętym przez gęstą roślinność.
We wschodniej części cmentarza znajdują się relikty nieistniejącego kościoła ryglowego z XVII wieku, rozebranego w 1968 roku. Po świątyni pozostało wypełnione gruzem regularne zagłębienie z częściowo zawaloną, sklepioną kryptą rodową rodziny Golczów (von der Goltz) – właścicieli Orla w XVII i XVIII wieku. Kryptę splądrowano po rozebraniu kościoła i obecnie jest pusta. Obok znajdują się fundamenty dzwonnicy kościelnej. Na cmentarzu rosną stare lipy, klony i dęby, bluszcz pospolity i śnieguliczka. Cmentarz jest wpisany do ewidencji zabytków.
Gdzie to jest?
Miejscowość Orle znajduje się w Puszczy Drawskiej, na zachód od Mirosławca (gmina Mirosławiec, powiat wałecki, województwo zachodniopomorskie). Współrzędne GPS:
Pałac: 53.36858 16.01269
Dawny cmentarz i pozostałości kościoła z kryptą: 53.36813 16.00871
Materiały wykorzystane w artykule
- Karta ewidencyjna pałacu z 1993 r.: https://zabytek.pl/pl/obiekty/palac-907668/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_EN.489382/1 [dost. 30.01.2025].
- Karta ewidencyjna pałacu z 2014 r.: https://zabytek.pl/pl/obiekty/palac-907668/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_EN.707681/1 [dost. 30.01.2025].
- Karta ewidencyjna parku pałacowego z 2014 r.: https://zabytek.pl/pl/obiekty/park-palacowy-w-orlej-865120/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_EN.988914/1 [dost. 30.01.2025].
- Karta ewidencyjna cmentarza z 1988 r.: https://zabytek.pl/pl/obiekty/cmentarz-ewangelicki-prz-692936 [dost. 18.12.2024].
- Jarosław Leszczełowski, Mirosławieckie wędrówki w pięciu wymiarach, Złocieniec 2018, s. 19-24, 28-37, 46-49.
- Osada Orle na mapach archiwalnych portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=16.012904&lat=53.368499&z=17.4 [dost. 19.12.2024].