Czy grodzisko nad jeziorem Bytyń Wielki to castrum Bitom z kronik Galla Anonima i Jana Długosza? Gród zdobyty w 1106 roku przez polskie wojska maszerujące na Pomorze? A jeżeli tak, to w jaki sposób poradził sobie z tą twierdzą dowodzący wyprawą Skarbimir, komes Bolesława Krzywoustego? Czy szturmował od wschodu, przez drewniany most przerzucony nad wodami jeziora? Czy most już wtedy istniał? O grodzie nie wiemy na razie nic pewnego. Odnalezione tutaj drobne przedmioty: grot strzały, odłamki naczyń i cegieł i trochę przepalonych kości to wciąż za mało. Grodzisko, jedno z największych w regionie, pozostaje tajemnicą.
Most
A co z mostem przez jezioro? W latach dwudziestych XX wieku przy niskim stanie wody widoczne były jeszcze jego dębowe pale. Relikty mostu badali płetwonurkowie w latach 1976 i 1982. Stwierdzono wtedy, że dębowe pale miały średnicę od 30 do 40 cm oraz długość sięgającą 15 m. Odkryto także spoczywającą na dnie jeziora łódź dłubankę.
W 2003 roku badania dna przeprowadzili naukowcy z Instytutu Archeologii Podwodnej z Torunia. Potwierdzono, że pale stanowiły elementy drewnianego mostu o długości 130-140 m wybudowanego w połowie XIII wieku. Podczas badań odnaleziono średniowieczne przedmioty zabytkowe: klucz żelazny, nóż o długości 16 cm, siekiery i topory, groty broni drzewcowej, krzesiwa i kosę wykonaną z ułamanego miecza. Na podstawie badań dendrologicznych udało się także określić datę ścięcia drzew: 1261 r (według innych badań: 1247 i 1267). To dużo później, niż pomorska wyprawa Skarbimira. Chyba że istniał tam inny, starszy most, po którym nie pozostały do naszych czasów żadne ślady. Kto wie…
Relacja Galla Anonima
Tymczasem Skarbmir, polski komes pałacowy, wkroczył ze swymi towarzyszami broni na Pomorze, gdzie niemałą pozyskał dla Polaków sławę, wrogom owym wyrządzając szkody i zniewagę. Wołał on pozyskać sławę zdobywcy grodów i miast niż łupieżcy wielu nawet wsi i stad. Przeto zuchwałym zamachem zdobył pewien gród, skąd wywiódł nielicznych jeńców i zagarnął łupy, a gród cały spalił do szczętu. Innym razem podobnie zdobył inny gród, zwany Bitom, skąd nie mniej wyniósł sławy i pożytku jak z tamtego. Albowiem wyprowadził stamtąd obfitą zdobycz i jeńców, a miejsce samo zmienił w pustynię […] (
cyt. za: Leszczełowski 2015
Kronika Jana Długosza:
Panowie radni wstrzymywali Bolesława książęcia polskiego od wojny, aby dać wypocząć rycerstwu; on atoli sam pozostawszy w kraju, dla załatwienia spraw świeckich kościoła, Skarbimira, męża walecznego i w boju doświadczonego, który mianowany był głową rycerstwa (princeps militiae), wysłał na Pomorze. Ten za pierwszem wtargnieniem zdobywszy niektóre grody i mniej znaczne warowne jednak miasteczka, i wielką liczbę brańców z mnóstwem łupów wojennych odprowadziwszy do Polski, tą samą drogą pospieszył znów na Pomorze, dobył zamku Bytomia przeważnem rycerstwa swego męstwem, wiele włości złupił i popalił; a gdy nieprzyjaciel nigdzie nie stawił mu oporu, wrócił powtórnie z bogatą zdobyczą do Polski.
cyt. jw.
Relacja z badań niemieckiego archeologa Sandta, 1927 r.:
[…] przed ośmioma wiekami solidny zamek nosił nazwę Bitom jako polityczne centrum obszaru o tej samej nazwie. W 1107 miał być zdobyty przez Skarbmira, wodza służącego Bolesławowi III Krzywoustemu, który wstąpił na polski tron w 1102 r. W 1337 r. zamek był już zniszczony, lecz według miejscowej legendy został ponownie zrujnowany podczas wojny trzydziestoletniej, musiał więc być wcześniej odbudowany. Pewnym jest, że w mitrach folwarków Bytyń i Małe Próchnowo znajdują się pojedyncze cegły wydobyte z ruin zamku Bitom, ta informacja pochodzi z lat 1770-1850. Z tego okresu pochodzą informacje o znaleziskach na wzgórzu, wśród których był miecz o długości 75 cm z brązową rękojeścią.
cyt. jw.
Gdzie to jest?
Grodzisko znajduje się na półwyspie przy zachodnim brzegu jeziora Wielki Bytyń, około 4,5 km na południowy wschód od Jamienka (gmina Tuczno, powiat wałecki, województwo zachodniopomorskie). Jest wpisane do rejestru zabytków (nr 787 z 16.03.1970 r.). Współrzędne GPS: 53.26273 16.26286
Materiały wykorzystane w artykule
- Jarosław Leszczełowski, Frydlandzkie dzieje Mirosławca. Lata 1314-1772, Stawno 2015. Wersja online (fragment): https://www.legimi.pl/ebook-frydlandzkie-dzieje-miroslawca-lata-1314-1772-jaroslaw-leszczelowski,b999601.html [dost. 29.01.2025).
- Grodzisko na portalu Atlas grodzisk średniowiecznych: http://atlasgrodzisk.pl/?view=details&location=1066 [dost. 27.01.2025).
- Grodzisko na mapach archiwalnych na portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=16.262639&lat=53.262914&z=16.3 [dost. 17.12.2024].