Do Głuska, małej leśnej osady położonej w sercu Puszczy Drawskiej i Drawieńskiego Parku Narodowego, wjeżdża się przez imponujące, zabytkowe aleje: dębową od strony Starego Osieczna i wiązową od strony Drawna. W osadzie jest dawny dwór, podworskie budynki gospodarcze, neogotycki kościół, punkt informacyjny DPN, sklep i kilkadziesiąt domów. Nad wszystkim zaś unosi się duch dawnej świetności z czasów Friedricha Sydowa – nietuzinkowego gospodarza i przedsiębiorcy, który w pierwszej połowie XIX wieku przekształcił Głusko w ośrodek zarządzania rozległym i nowocześnie zorganizowanym majątkiem.
Steinbusch, rok 1816
Kiedy w 1816 roku pełen energii oberamtmann (zarządca dóbr państwowych) Johann Friedrich Sydow kupował Steinbusch, czyli dzisiejsze Głusko, był tu tylko mały, leżący na odludziu majątek rycerski na słabych, piaszczystych glebach, ze skromnym dworkiem i dwoma lichymi budynkami gospodarczymi [1].
Pod rządami nowego właściciela ta skromna puszczańska osada zmieniła się nie do poznania. W ciągu kilkunastu kolejnych lat Sydow dokupił położone po sąsiedzku majątki (Jelenie-Bußberg, Załom-Salm, Sitno-Zietenfier, Ostrowite-Werder, Dąbrowa-Springe, Sitnica-Marienthal) i stworzył wzorcową posiadłość ziemską, o której wkrótce zrobiło się głośno w całych Prusach. O Głusku zaczęto pisać w prasie, do majątku ściągały wycieczki z różnych zakątków kraju, a studenci przyjeżdżali na specjalne staże, aby uczyć się wykorzystania nowoczesnych technik melioracyjnych i wynalazków przemysłowych do gospodarowania w trudnych puszczańskich warunkach.
Steinbusch, rok 1849
W chwili śmierci Sydowa w roku 1849 Głusko stanowiło centrum zarządzania bogatą posiadłością składającą się z kilku prężnie działających folwarków. Właściciel pozostawił swoim następcom siedzibę złożoną z obszernego dworu otoczonego parkiem i zabudowaniami gospodarczymi, młyn, gorzelnię, browar, owczarnię i cegielnię.
W majątku działała znana wytwórnia serów Steinbuscher Käse, która miała swój sklep firmowy w samym Berlinie, a przez teren posiadłości przebiegał długi na 22 kilometry Kanał Siecieński (Zietenfier Kanal, także Kanał Sicieński i Sitnicki, tutaj pisownia za: Zbigniew Mieczkowski 2022 [2]), który powstał w latach 1829-1847 w celu nawadniania łąk oraz do spławiania drewna.
Testament
Friedrich Sydow nie miał potomków, którym mógłby przekazać dzieło swojego życia. W drobiazgowo spisanym testamencie podzielił udziały w majątku pomiędzy najbliższą rodzinę i bliskich współpracowników. Ustanowił także fundację, która dzięki odpowiednim regulacjom prawnym określającym zasady korzystania ze spadku jeszcze przez pół wieku zdołała zapobiec rozpadowi majętności.
Po wygaśnięciu tych zapisów pod koniec XIX wieku majątek głuski prawie od razu uległ podziałom i rozdrobnieniu. Większość gruntów leśnych wykupiło państwo. Na początku XX wieku w dawnym dworze Friedricha Sydowa zainstalowało się nadleśnictwo państwowe (Staatsforst Steinbusch), przy którym założono szkołę leśną. Urząd nadleśniczego sprawował najpierw Wagner, a następnie Oskar Zoch. Późniejszym wieloletnim nadleśniczym i dyrektorem szkoły leśnej w latach 1921-1934 był Friedrich Christian Feddersen, którego grób znajduje się na dawnym cmentarzu w Ostrowitem.
Po drugiej wojnie światowej lasy przedwojennego nadleśnictwa zostały przejęte przez polską administrację Lasów Państwowych. Dziś w przebudowanym skrzydle dworu swoją siedzibę ma Nadleśnictwo Głusko, które może uchodzić za pośredniego kontynuatora przedwojennego Staatsforst Steinbusch i wcześniejszych zarządców lasów Sydowa.
Wokół dworu
Dawny dwór, choć po wielu przebudowach utracił większość swojej wartości zabytkowej, nadal jest centralnym punktem architektonicznego krajobrazu Głuska. Obok stoi neogotycki kościół wzniesiony na fundamentach dawnego browaru, jest też kilka starych ceglanych budynków mieszkalnych i gospodarczych, w tym malownicza szopa i dawna kuźnia.
Część budynków dawnego zespołu folwarcznego już nie istnieje, ale świadectwem jego rozmiarów jest rozległe dawne podwórze – dziś otwarta przestrzeń, która rozciąga się pomiędzy siedzibą nadleśnictwa i budynkiem Drawieńskiego Parku Narodowego.
Stacja pomp
W lesie nieopodal osady wciąż jeszcze stoi zrujnowany, powoli dogorywający budynek stacji pomp wodociągu wiejskiego. Wybudowany około 1890 roku system wodociągowy składał się z ujęcia wody (studnia głębinowa), pompy tłokowej, koła wodnego napędzającego pompę, terenowego zbiornika wody i sieci wodociągowej.
Woda poruszająca koło pochodziła z wybudowanego w 1822 roku Kanału Głuchego. System ten był użytkowany jeszcze po drugiej wojnie światowej, do roku 1967, kiedy woda płynąca Kanałem Głuchym przerwała wały i spłynęła do rzeki Płocicznej, po drodze powodując wiele zniszczeń. Po uszkodzeniu kanału wodociąg został porzucony [3].
W 1999 roku sporządzono dokumentację konserwatorską, w której wnioskowano o wpisanie tego obiektu do rejestru zabytków ze względu na wysoką wartość zabytkową i historyczną. Jego stan oceniono wówczas jako dostateczny, postulowano pilny remont. W tamtym czasie budynek przepompowni posiadał jeszcze dach, a wewnątrz oprócz koła wodnego znajdowały się elementy układu przeniesienia napędu oraz pompa [4].
W 2022 roku budynek znajdował się już w stanie ruiny: dach zawalony, ściany z wyraźnymi pęknięciami, konstrukcja koła naruszona przez spadające belki więźby dachowej.
Z Głuska do Glashütte
Z Głuska blisko jest do oddalonego zaledwie o dwa kilometry Podszkla, czyli Steinbuscher Glashütte, w którym istniała kiedyś należąca do majątku głuskiego huta szkła, binduga i port rzeczny na Drawie (zobacz artykuł Niebo w Glashütte).
Można tam dotrzeć drogą prowadzącą prosto na południe przez piękną aleję dębową, mijając stojący po lewej stronie obelisk upamiętniający mieszkańców Głuska i okolic, którzy polegli w latach 1914-1918 na frontach I wojny światowej.
Można też przed obeliskiem skręcić w drogę gruntową prowadzącą do zabytkowej, nadal czynnej elektrowni wodnej Kamienna na Drawie. Po minięciu elektrowni stara, brukowana droga prowadzi przez las wzdłuż Drawy, mijając po prawej stronie miejsce po nieistniejącym młynie Steinbuscher Mühle, który także należał do majątku głuskiego. Dalej stara droga biegnie jeszcze przez chwilę przez las, po czym łączy się z asfaltową szosą tuż przed mostem na Drawie w Podszklu.
Przypisy, źródła i materiały
[1] Zbigniew Mieczkowski 2021, Renesans Głuska n. Drawą za czasów J. Friedricha Sydowa, wyd. Zbigniew Mieczkowski „Ranczo pod Mieczem”, Drawsko Pomorskie, s. 32.
[2] Zbigniew Mieczkowski 2022, Łączy nas Drawa. Monografia rzeki, wyd. Zbigniew Mieczkowski „Ranczo pod Mieczem”, Drawsko Pomorskie, s. 385-388.
[3] Gdzie indziej jako data katastrofy hydrologicznej podawany jest rok 1965 r., patrz: Zbigniew Mieczkowski 2021 [1], s. 34.
[4] Karta ewidencyjna zabytku z 1999 roku: https://zabytek.pl/pl/obiekty/stacja-pomp-wodociagu-wi-801566 [dost. 12.09.2023].
Mapy archiwalne:
Carte de la Pologne ca 1:690 000, aut. Rizzi Zannoni, 1772, http://igrek.amzp.pl/mapindex.php?cat=ZANNONICDLP
[dost. luty 2023].
Karte des Deutschen Reiches 1:100 000, arkusz nr 221 Schloppe, 1830, 1893, 1919, 1934 r., http://igrek.amzp.pl [dost. luty 2023].
Messtischblatt 1:25 000, arkusz 1494 Regenthin 1937 r., https://kartenforum.slub-dresden.de/en/vkviewer/main/show/ [dost. luty 2023].