
Na Młyńskich Wzgórzach koło Kunowic archeolodzy odnajdują ukryte w ziemi fragmenty uzbrojenia i wyposażenia wojskowego sprzed blisko trzystu lat. Na nowoczesnym zobrazowaniu powierzchni terenu widać zarysy szańców i baterii artyleryjskich. Wszystko to jest pozostałością po wielkiej bitwie, stoczonej w tej okolicy w sierpniu 1759 roku przez wojska pruskie i sprzymierzone armie Austrii i Rosji. 110 tysięcy żołnierzy, 480 dział, 6500 zabitych, 13000 rannych i przegrana Prus – taki był bilans bitwy. Kunowice nazywały się wtedy Kunersdorf, a na młyńskie Młyńskie Wzgórza mówiono Mühlberge.
Wędrując dziś po tych wzgórzach trudno wyobrazić sobie krajobraz z tamtego czasu. Bezleśny, przekopany wszerz i wzdłuż przez saperów, zryty artyleryjskimi pociskami i wypełniony bitewnym zgiełkiem. Dziś – spokój, cisza i szumiący nad głową sosnowy las.
Ślady wielkiej bitwy
Stoczona 12 sierpnia 1759 roku bitwa pod Kunowicami była jednym z epizodów wojny siedmioletniej – wielkiego konfliktu zbrojnego z lat 1756-1763, w którym wspierane przez sojuszników mocarstwa zmagały się o hegemonię w ówczesnym świecie.
Pozycje walczących stron znajdowały się na wschód od Frankfurtu nad Odrą i wokół Kunowic. Młyńskie Wzgórza posiadały szczególne znaczenie, ponieważ mieściły się na nich ufortyfikowane stanowiska rosyjskie z silną artylerią. W pierwszej fazie bitwy Prusacy w krwawej walce zdobyli Mühlberge. Wtedy wydawało się jeszcze, że armia pruska wygra całą bitwę. Dopiero w następnych godzinach szczęście odwróciło się od Prusaków.
W latach 2006-2019 pole bitwy w rejonie Młyńskich Wzgórz było przedmiotem badań archeologicznych prowadzonych przez profesora Grzegorza Podrucznego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W trakcie badań zidentyfikowano formy terenowe będące pozostałością obozu warownego Rosjan oraz odnaleziono związane z bitwą artefakty, w tym elementy uzbrojenia i wyposażenia wojskowego. Archeolodzy uważają, że ziemia kryje tu jeszcze wiele materialnych śladów wielkiej bitwy sprzed wieków.




Młyny nad Lisią
Z Młyńskich Wzgórz można zejść nad strumień Lisia (Hühner Fliess), nad którym widać jeszcze pozostałości młynów, od których wzgórza wzięły swoją nazwę. Na krótkim, liczącym niecałe dwa kilometry odcinku strumienia znajdowały się kiedyś aż cztery osady młyńskie.
Po Rätsch Mühle (po drugiej wojnie światowej Rzeczny Młyn) i Bäcker Mühle (Zamątek) pozostały ruiny i fragmenty fundamentów. Leżący pomiędzy nimi Walk Mühle przestał istnieć już pod koniec XIX lub na początku XX wieku i nie ma dziś po nim żadnego śladu. Przetrwał natomiast położony najbardziej na zachód Grosse Mühle. Po wojnie został przemianowano go na Omącznik, ale nazwa ta nie przetrwała i dziś osada figuruje na mapach jako Smogórze Drzecińskie. Są tu stare budynki, zabudowa hydrotechniczna na strumieniu i dawny staw młyński. Cała osada stanowi obecnie własność prywatną.














Gdzie to jest?
Opisane miejsca znajdują się w Puszczy Rzepińskiej, w granicach miejscowości Kunowice (gm. Słubice, pow. słubicki, woj. lubuskie). Współrzędne GPS i linki do mapy na portalu Kultura w lesie:
Młyńskie Wzgórza (orientacyjny szczyt wzniesienia)
GPS: 14.638032, 52.361210
Rätsch Mühle (Rzeczny Młyn)
GPS: 52.36611, 14.65939
Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1750
Walk Mühle
GPS: 52.36687, 14.65481
Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1711
Bäcker Mühle (Zamątek)
GPS: 52.36728, 14.64419
Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1710
Grosse Mühle (Omącznik)
GPS: 52.36716, 14.63357
Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1744
Materiały wykorzystane w artykule
- Grzegorz Podruczny, Gra dla wielu aktorów. Badania pola bitwy pod Kunowicami (12.08.1759) w latach 2009-2018 i ich uczestnicy, w: Studia Lednickie t. XIX (2020) s. 81-101. Wersja online: http://studialednickie.pl/wiadomosci,tom-xix.html [dost. 20.08.2024].
- Michał Prusinowski, Ziemia bogata w historię. Odkryto nieznane miejsce starć bitwy pod Kunowicami, artykuł z 28.08.2017 na portalu historia.org.pl, https://historia.org.pl/2017/08/28/tej-bitwy-mialo-tu-nie-byc-badacze-odkryli-nieznane-dotad-miejsce-starc-z-czasow-wojny-siedmioletniej/ [dost. 13.08.2024].
- Młyńskie Wzgórza i młyny nad Lisią na mapach archiwalnych na portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=14.653297&lat=52.360823&z=15.4 [dost. 14.01.2025].
- Obraz Aleksandra Kotzebue z 1848 r., załącznik do hasła Bitwa pod Kunowicami na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kunowicami [dost. 16.01.2025].
- Mapa bitwy pod Kunowicami: https://dlibra.wimbp.gorzow.pl/dlibra/publication/1642/edition/1641/content [dost. 16.01.2025].
- Fotografie elementów wyposażenia wojskowego odnalezionych przez archeologów na polu bitwy pod Kunowicami: https://dzieje.pl/rozmaitosci/lubuskie-odkrycie-na-polu-bitwy-pod-kunowicami-z-1759-r [dost. 16.01.2025].