Młyńskie Wzgórza koło Kunowic

Ruiny Bäcker Mühle
Ruiny Bäcker Mühle – jednego z czterech młynów istniejących dawniej na potoku Lisia pod Młyńskimi Wzgórzami

Na Młyńskich Wzgórzach koło Kunowic archeolodzy odnajdują ukryte w ziemi fragmenty uzbrojenia i wyposażenia wojskowego sprzed blisko trzystu lat. Na nowoczesnym zobrazowaniu powierzchni terenu widać zarysy szańców i baterii artyleryjskich. Wszystko to jest pozostałością po wielkiej bitwie, stoczonej w tej okolicy w sierpniu 1759 roku przez wojska pruskie i sprzymierzone armie Austrii i Rosji. 110 tysięcy żołnierzy, 480 dział, 6500 zabitych, 13000 rannych i przegrana Prus – taki był bilans bitwy. Kunowice nazywały się wtedy Kunersdorf, a na młyńskie Młyńskie Wzgórza mówiono Mühlberge.

Wędrując dziś po tych wzgórzach trudno wyobrazić sobie krajobraz z tamtego czasu. Bezleśny, przekopany wszerz i wzdłuż przez saperów, zryty artyleryjskimi pociskami i wypełniony bitewnym zgiełkiem. Dziś – spokój, cisza i szumiący nad głową sosnowy las.

Ślady wielkiej bitwy

Stoczona 12 sierpnia 1759 roku bitwa pod Kunowicami była jednym z epizodów wojny siedmioletniej – wielkiego konfliktu zbrojnego z lat 1756-1763, w którym wspierane przez sojuszników mocarstwa zmagały się o hegemonię w ówczesnym świecie.

Pozycje walczących stron znajdowały się na wschód od Frankfurtu nad Odrą i wokół Kunowic. Młyńskie Wzgórza posiadały szczególne znaczenie, ponieważ mieściły się na nich ufortyfikowane stanowiska rosyjskie z silną artylerią. W pierwszej fazie bitwy Prusacy w krwawej walce zdobyli Mühlberge. Wtedy wydawało się jeszcze, że armia pruska wygra całą bitwę. Dopiero w następnych godzinach szczęście odwróciło się od Prusaków.

W latach 2006-2019 pole bitwy w rejonie Młyńskich Wzgórz było przedmiotem badań archeologicznych prowadzonych przez profesora Grzegorza Podrucznego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W trakcie badań zidentyfikowano formy terenowe będące pozostałością obozu warownego Rosjan oraz odnaleziono związane z bitwą artefakty, w tym elementy uzbrojenia i wyposażenia wojskowego. Archeolodzy uważają, że ziemia kryje tu jeszcze wiele materialnych śladów wielkiej bitwy sprzed wieków.

Młyńskie Wzgórza i młyny nad Lisią (Hühner Fliess) na Karte des Deutschen Reiches z 1898 roku
Młyńskie Wzgórza i młyny nad Lisią (Hühner Fliess) na Karte des Deutschen Reiches z 1898 roku (ark. 296 Frankfurt), http://igrek.amzp.pl/
Bitwa pod Kunowicami, obraz Aleksandra Kotzebue, 1848 r.
Bitwa pod Kunowicami, obraz Aleksandra Kotzebue, 1848 r. [4]
Fragment mapy bitwy pod Kunowicami, aut. Benjamin Herder, 1831 r.
Fragment mapy bitwy pod Kunowicami, aut. Benjamin Herder, 1831 r. [5]. Wycinek pokazuje rejon Młyńskich Wzgórz (Mühlberge) z umocnionymi pozycjami wojsk rosyjskich (kolor zielony), wyjściowe pozycje wojsk pruskich (kolor niebieski, linie po prawej stronie) oraz pozycje Prusaków w kolejnych fazach bitwy po wyparciu Rosjan z Młyńskich Wzgórz w kierunku zachodnim (jaśniejszy kolor niebieski, linie oznaczone literą R).
Elementy wyposażenia wojskowego odnalezione na polu bitwy pod Kunowicami
Elementy wyposażenia wojskowego odnalezione na polu bitwy pod Kunowicami w trakcie badań pod kierunkiem G. Podrucznego, 2016-2019 r. [6]
Elementy wyposażenia wojskowego odnalezione na polu bitwy pod Kunowicami

Młyny nad Lisią

Z Młyńskich Wzgórz można zejść nad strumień Lisia (Hühner Fliess), nad którym widać jeszcze pozostałości młynów, od których wzgórza wzięły swoją nazwę. Na krótkim, liczącym niecałe dwa kilometry odcinku strumienia znajdowały się kiedyś aż cztery osady młyńskie.

Po Rätsch Mühle (po drugiej wojnie światowej Rzeczny Młyn) i Bäcker Mühle (Zamątek) pozostały ruiny i fragmenty fundamentów. Leżący pomiędzy nimi Walk Mühle przestał istnieć już pod koniec XIX lub na początku XX wieku i nie ma dziś po nim żadnego śladu. Przetrwał natomiast położony najbardziej na zachód Grosse Mühle. Po wojnie został przemianowano go na Omącznik, ale nazwa ta nie przetrwała i dziś osada figuruje na mapach jako Smogórze Drzecińskie. Są tu stare budynki, zabudowa hydrotechniczna na strumieniu i dawny staw młyński. Cała osada stanowi obecnie własność prywatną.

Fragment ruin młyna Rätsch Mühle
Fragment ruin młyna Rätsch Mühle
Obsadzona starymi drzewami grobla przy młynie
Obsadzona starymi drzewami grobla przy młynie
Sklepiony, ceglany przepust pod groblą
Dawny staw młyński, po prawej stronie drzewa wzdłuż grobli
Dawny staw młyński, po prawej stronie drzewa wzdłuż grobli
Ruiny budynku na północ od młyna
Ruiny budynku na północ od młyna
Potok Lisia poniżej młyna
Potok Lisia poniżej Rätsch Mühle
Tama bobrów na potoku Lisia w rejonie nieistniejącej osady Walk Mühle
Tama wybudowana przez bobry na potoku Lisia w rejonie nieistniejącej osady Walk Mühle
Ruiny młyna Bäcker Mühle
Ruiny młyna Bäcker Mühle
Ruiny młyna Bäcker Mühle
Kamienne fundamenty budynku
Ruiny młyna Bäcker Mühle
Fragment muru z metalowymi elementami (?)
Wjazd do dawnej osady Grosse Mühle
Wjazd do dawnej osady Grosse Mühle
Jeden z budynków osady Grosse Mühle
Jeden z budynków osady Grosse Mühle
Stary mur z bramką przy wjeździe do osady
Stary mur z bramką przy wjeździe do osady
Zabudowa potoku Lisia przy młynie
Zabudowa potoku Lisia przy młynie

Gdzie to jest?

Opisane miejsca znajdują się w Puszczy Rzepińskiej, w granicach miejscowości Kunowice (gm. Słubice, pow. słubicki, woj. lubuskie). Współrzędne GPS i linki do mapy na portalu Kultura w lesie:

Młyńskie Wzgórza (orientacyjny szczyt wzniesienia)

GPS: 14.638032, 52.361210

Rätsch Mühle (Rzeczny Młyn)

GPS: 52.36611, 14.65939

Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1750

Walk Mühle

GPS: 52.36687, 14.65481

Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1711

Bäcker Mühle (Zamątek)

GPS: 52.36728, 14.64419

Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1710

Grosse Mühle (Omącznik)

GPS: 52.36716, 14.63357

Mapa: https://www.kulturawlesie.pl/mmp/fullscreen/1/?marker=1744

Materiały wykorzystane w artykule

  1. Grzegorz Podruczny, Gra dla wielu aktorów. Badania pola bitwy pod Kunowicami (12.08.1759) w latach 2009-2018 i ich uczestnicy, w: Studia Lednickie t. XIX (2020) s. 81-101. Wersja online: http://studialednickie.pl/wiadomosci,tom-xix.html [dost. 20.08.2024].
  2. Michał Prusinowski, Ziemia bogata w historię. Odkryto nieznane miejsce starć bitwy pod Kunowicami, artykuł z 28.08.2017 na portalu historia.org.pl, https://historia.org.pl/2017/08/28/tej-bitwy-mialo-tu-nie-byc-badacze-odkryli-nieznane-dotad-miejsce-starc-z-czasow-wojny-siedmioletniej/ [dost. 13.08.2024].
  3. Młyńskie Wzgórza i młyny nad Lisią na mapach archiwalnych na portalu Mapy z przeszłością (w menu należy ustawić widoczność wybranej mapy): https://atlas.ihpan.edu.pl/pastmaps/?lon=14.653297&lat=52.360823&z=15.4 [dost. 14.01.2025].
  4. Obraz Aleksandra Kotzebue z 1848 r., załącznik do hasła Bitwa pod Kunowicami na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kunowicami [dost. 16.01.2025].
  5. Mapa bitwy pod Kunowicami: https://dlibra.wimbp.gorzow.pl/dlibra/publication/1642/edition/1641/content [dost. 16.01.2025].
  6. Fotografie elementów wyposażenia wojskowego odnalezionych przez archeologów na polu bitwy pod Kunowicami: https://dzieje.pl/rozmaitosci/lubuskie-odkrycie-na-polu-bitwy-pod-kunowicami-z-1759-r [dost. 16.01.2025].

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *