Przez łamy Kultury w lesie przewinęło się do tej pory już kilkadziesiąt cmentarzy epidemicznych. Większość z dawnej Galicji, trochę z Kongresówki. Prawie żadnego z tak zwanych ziem odzyskanych, co może być ciekawym przyczynkiem do geografii dawnych epidemii. Zakładane na odludziu, z dala od wszystkiego, a zwłaszcza od ludzkich siedzib, dziś często zapomniane i trudne do odnalezienia. W porównaniu do „zwykłych” cmentarzy trochę abstrakcyjne, tak jak dla większości z nas abstrakcyjne są już dzisiaj pojęcia takie jak cholera, tyfus czy dżuma. Z tego samego powodu łatwiej jest uchwycić w tych miejscach uniwersalny klimat przemijania, niż wyobrazić sobie pogrzebane tam bezimienne historie tragedii i cierpień sprzed wielu lat…
Aleksandrowice koło Zabierzowa (pow. krakowski)
Na cmentarzu pochowano mieszkańców Kleszczowa i Burowa, którzy zmarli podczas epidemii cholery w 1873 roku. Rośnie w tym potężny, kilkusetletni dąb, przy którym zbiegały się dawniej granice Kleszczowa, Aleksandrowic i Burowa.
Czatachowa koło Żarek (pow. myszkowski)
Według miejscowej tradycji na cmentarzu u zachodnich podnóży skały Wampirek pochowano mieszkańców wsi zmarłych podczas epidemii w roku 1832.
Filipowice koło Krzeszowic (pow. krakowski)
Cmentarz znajduje się powyżej drogi z dawnego kamieniołomu Czerwona Góra do Miękini. Stoi tutaj kamienny obelisk, prawdopodobnie postument nieistniejącego krzyża. Na umieszczonych obok tabliczkach można przeczytać, że około roku 1960 były w tym miejscu jeszcze dwa duże krzyże żelazne. Na dolnej tabliczce podane są dane jednej ze spoczywających tu osób, mieszkanki Filipowic, Salomei Smółki, zmarłej w roku 1850 i pochowanej przez brata, Józefa.
Giebło koło Ogrodzieńca (pow. zawierciański)
W Lesie Bukowiec przy drodze do Kiełkowic znajduje się cmentarz, na którym oprócz ofiar dawnych epidemii spoczywali prawdopodobnie przez krótki czas trzej partyzanci, którzy polegli 5 czerwca 1944 roku w potyczce z Niemcami pod Giebłem. Dowódca oddziału partyzanckiego AK ppor. Stanisław Wencel pseud. Twardy wspominał później, że Niemcy kazali pochować poległych partyzantów „w lasku na Ronkowcu, gdzie kiedyś był cmentarz wymarłych na cholerę”. Po kilku dniach ciała zostały przeniesione i pochowane w czasie uroczystego pogrzebu na Kalinówce koło Żerkowic.
Jadowniki koło Brzeska (pow. brzeski)
Betonowy krzyż stoi na miejscu pochówku ofiar epidemii cholery z 1825 roku oraz żołnierzy poległych podczas pierwszej wojny światowej w 1914 roku.
Jasień koło Brzeska (pow. brzeski)
Betonowy krzyż na miejscu pochówku ofiar epidemii cholery z 1825 roku.
Klempicz koło Lubasza (pow. czarnkowsko-trzciniecki)
Stary dąb na miejscu domniemanego cmentarza epidemicznego koło Klempicza w Puszczy Noteckiej.
Kunkowa koło Uścia Gorlickiego (pow. gorlicki)
Drewniany krzyż na miejscu cmentarza epidemicznego z XIX wieku.
Lisie Jamy koło Lubaczowa (pow. lubaczowski)
Na tablicy informacyjnej można przeczytać, że w miejscu tym pochowano osoby narodowości polskiej i ukraińskiej zmarłe w trakcie epidemii cholery w latach 20. XX wieku. Pierwsze pochówki miały miejsce pod koniec I wojny światowej, kiedy w okolicy pojawiła się cholera przywleczona przez walczące wojska. Później chowano tutaj także ofiary epidemia grypy „hiszpanki”. Cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków (nr rej.: A-338 z 21.06.1994).
Niegowa (pow. zawierciański)
Metalowy krzyż w miejscu pochówku ofiar jednej z epidemii chorób zakaźnych z XIX wieku. Z koli lokalna tradycja przywołana przez użytkownika Forum Jurajskiego mówi o epidemii z roku 1710. Według tej samej tradycji zmarli zostali pochowani głowami w dół w celu odczynienia uroku…
Okleśna koło Alwerni (pow. chrzanowski)
Kapliczka wystawiona po pierwszej wojnie światowej w Lesie Dąbrowa na miejscu cmentarza, na którym pochowano ofiary epidemii z 1830 i 1855 roku.
Regulice koło Alwerni (pow. chrzanowski)
Od schyłku XVIII do drugiej połowy XIX wieku w Cholernym Lesie chowano ofiary epidemii chorób zakaźnych, w szczególności cholery i tyfusu, nawiedzających okolicę m.in. w latach 1827-1831, 1840-1856 oraz w roku 1873. Jeszcze w 1973 roku na cmentarzu stała pochodząca z drugiej połowy XIX stulecia kamienna kapliczka słupowa z obrazkiem. Z czasem kapliczka rozpadła się i pozostał po niej jedynie kamienny kopiec i metalowy krzyż. W latach 1985-1990 staraniem mieszkańców na kopcu ustawiono nowy, wykonany ze stalowych rur krzyż z figurą Jezusa. U jego stóp spoczywa krzyż ze starej kapliczki.
Rozkochów koło Babic (pow. chrzanowski)
Na cmentarzu pochowano 15 osób z Rozkochowa, Jankowic, Olszyn i Kwaczały, zmarłych podczas epidemii cholery pomiędzy 24 lipca i 17 sierpnia 1855 roku. Podobno choroba przestała zbierać śmiertelne żniwo, kiedy niejaki Kuba Jałowy z Okleśnej poprowadził uroczystą procesję na odpust…
Gdzie to jest?
Współrzędne opisanych cmentarzy epidemicznych (W nazwie większości cmentarzy podany jest link prowadzący do mapy Kultury w lesie, mapa otwiera się w nowej karcie):
- Aleksandrowice koło Zabierzowa (pow. krakowski): 50.09604, 19.75744
- Czatachowa koło Żarek (pow. myszkowski): 50.66504, 19.40249
- Filipowice koło Krzeszowic (pow. krakowski): 50.15550, 19.58428
- Giebło koło Ogrodzieńca (pow. zawierciański): 50.47986, 19.58932
- Jadowniki koło Brzeska (pow. brzeski): 49.98708, 20.64918
- Jasień koło Brzeska (pow. brzeski): 49.98533, 20.57663
- Klempicz koło Lubasza (pow. czarnkowsko-trzciniecki): 52.77731, 16.48211
- Kunkowa koło Uścia Gorlickiego (pow. gorlicki): 49.57056, 21.12725
- Lisie Jamy koło Lubaczowa (pow. lubaczowski): 50.14763, 23.15071
- Niegowa (pow. zawierciański): 50.63063, 19.50157
- Okleśna koło Alwerni (pow. chrzanowski): 50.03345, 19.52705
- Regulice koło Alwerni (pow. chrzanowski): 50.08497, 19.51902
- Rozkochów koło Babic (pow. chrzanowski): 50.05169, 19.47201