Julius von Germar, pułkownik saksońskiej armii i właściciel majątku Prusinowo (Preussendorf), nie zaznał spokoju po śmierci. Na początku wydawało się, że wszystko jest tak, jak powinno być. Pułkownika pochowano w roku 1820 w miejscu godnym, między czterema lipami w parku przy dworze w Prusinowie. Ale kolejni właściciele majątku stwierdzili zapewne, że widok grobu psuje im nastrój podczas spacerów po parku, dlatego dokonali ekshumacji ciała i przenieśli mogiłę na zachód od wsi, na skraj lasu. Miejsce już nie tak dobre, ale nadal nie najgorsze. Ciche, spokojne i romantyczne – u stóp tajemniczej Góry Gallów (Gallberge), niedaleko Zagubionych Moczarów (Verlorenes Bruch).
Zapomniany grób między schronami
Niestety, o grobie szybko zapomniano. Już na początku XX wieku nagrobek był zrujnowany, wkrótce też przestano umieszczać go na mapach, na których był zaznaczony jeszcze w 1893 roku. Jakby tego było mało, w latach 30. XX wieku tuż przy mogile poprowadzono linię umocnień Pozycji Pomorskiej. Cały teren rozkopano wtedy pod budowę schronów i okopów Pommernstellung. Dziś po grobie nie ma śladu. Schrony natomiast mają się dobrze i przynajmniej niektóre z nich warto odwiedzić. Wszystkie znajdują się na odcinku taktycznym, który przyjął nazwę od Góry Gallów – Gallberge, w skrócie Gall. Jest tu kilka unikatów: schron dla obserwatora artyleryjskiego Gall.5, dwusektorowy Gall.1 i schron ze stanowiskiem dowodzenia Gall.2. Wędruje się po tym terenie łatwo, od schronu do schronu na przełaj przez sosnowy las. Na koniec wędrówki warto też zajrzeć nad Zagubione Mokradła, gdzie dawniej wydobywano torf, a teraz jest malownicze, śródleśne jeziorko.
Schron dla obserwatora artyleryjskiego Gall.5
Wybudowany w 1935 lub 1936 roku schron dla obserwatora artyleryjskiego Gall.5 był jedynym tego rodzaju obiektem w skali całej Pozycji Pomorskiej. Posiadał średnią klasę odporności B1 (ściany żelbetowe o grubości 100 cm, płyta pancerna o grubości do 10 cm) oraz pięć pomieszczeń: przedsionek, izbę dla załogi, izbę dowódcy schronu, pomieszczenie robocze i umieszczone za nim pomieszczenie ze stalową kopułą obserwacyjną, którą zamontowano w bloku betonowym wystającym ponad poziom stropu. Schron posiadał także pomocnicze stanowisko obserwacyjne w niszy wykonanej w ścianie tylnej. Tak pisał o tym schronie w przewodniku po Wale Pomorskim Marcin Dudek:
„Schron obserwacyjny Gall.5 był przeznaczony dla obserwatora artylerii. Stanowisko obserwacyjne znajdowało się w kopule pancernej, która była wyposażona w precyzyjną optykę stereoskopową oraz obrotową podłogę i zapewniała obserwatorowi dobre warunki pracy oraz bezpieczeństwo. Jednak była to droga konstrukcja i dlatego takie stanowiska obserwacyjne w kopułach pancernych na niemieckich liniach ufortyfikowanych o klasie rozbudowy typu Stellung był stosowane zupełnie wyjątkowo. Najczęściej w dużych schronach bojowych, dysponujących możliwością obrony okrężnej. Natomiast Gall.5 jest obiektem samodzielnym. I jest to jedyny taki obiekt na całej Pozycji Pomorskiej. Wszystkie inne schrony dla obserwatorów artylerii miały stanowiska obserwacyjne ukryte pod zamontowanymi poziomo płytami pancernymi” [M. Dudek 2012: 192].
Schron znajduje się obecnie w stanie ruiny. Najlepiej zachowanym elementem jest elewacja wejściowa z otwartym stanowiskiem obserwacyjnym.
Dwusektorowy schron Gall.1
Drugi unikatowy schron na odcinku Gall. powstał w 1935 roku jako obiekt dwusektorowy, czyli przeznaczony do prowadzenia ognia z dwóch ciężkich karabinów maszynowych. Także on posiadał średnią klasę odporności B1. Schron ten…
„…Jest obiektem nietypowym, zbudowanym tylko w tym jednym egzemplarzu. Ma cztery pomieszczenia, częściowo o nieregularnym kształcie. Dwa pomieszczenia bojowe zostały rozmieszczone w ten sposób, że ich sektory ognia nie stykają się, dając w efekcie niewielkie pole martwe. (…) Pomieszczenie pogotowia ma nieregularny kształt i jest stosunkowo duże. Podobnie jak przedsionek, który wielkością dorównuje przedsionkom schronów z organiczną drużyną piechoty, pomimo że schron posiada tylko jedno wejście” [M. Dudek 2012: 172].
Obecnie Gall.1 znajduje się w stanie ruiny. Izby bojowe zostały wysadzone, w dobrym stanie zachowała się natomiast izba pogotowia (pomieszczenie dla załogi) oraz przedsionek. Na ścianach pomieszczeń widoczne są oryginalne sygnatury (sygnatura schronu „Gall.1” i sygnatura dywizyjno-pułkowa „E/a/8”). Są także napisy eksploatacyjne przy wlotach i wylotach wentylacji (Belüftung, Entllüftung), przewodzie kominowym (Rauchrohr) i rurach głosowych służących do komunikacji pomiędzy pomieszczeniami (Sprachrohr). Zachowała się również studzienka wyjścia awaryjnego. W pobliżu schronu znajdują się czytelne okopy.
Schron ze stanowiskiem dowodzenia Gall.2.
Kolejny interesujący schron na odcinku Gall. łączył funkcje schronu dowodzenia i bojowego. Posiadał średnią klasę odporności B1 i składał się aż z sześciu pomieszczeń: przedsionka, izby dla drużyny piechoty (izba pogotowia), pokoju dowódcy, węzła łączności oraz dwóch izb bojowych. Pierwsza z nich była przeznaczona dla obsługi ckm. Druga, umieszczona na tyłach obiektu, służyła do obrony wejścia.
„Schron Gall.2 został zbudowany w 1936 lub 1937 roku. W tym czasie w projektowaniu schronów zaszły dwie istotne zmiany. Pojawiły się zewnętrzne strzelnice obrony wejścia i zanikła stopniowo budowa schronów projektowanych indywidualnie, na rzecz typowych obiektów budowanych według szeregu standardowych projektów ujętych w odpowiednie katalogi, w których ten typ schronu otrzymał numer 22 i był budowany w kilku odmianach” [M. Dudek 2012: 190].
Podobnie jak inne schrony na tym odcinku, także Gall.2 znajduje się w stanie ruiny. Jego najlepiej zachowanym elementem jest fasada wejściowa ze śladami malowania maskującego oraz wyprowadzeniem przewodów: wentylacji, kominowego i łączności. Zachowała się także strzelnica obrony wejścia z charakterystycznym stopniowaniem przeciwrykoszetowym. Sygnatura schronu jest domyślna, inna w różnych opracowaniach.
Zagubione Moczary
Dawne łąki nad bezimiennym ciekiem wodnym na południowy-zachód od Rutwicy opisywano na mapach przedwojennych jako Verlorenes Bruch, Verlornes Bruch, co można przetłumaczyć jako Zagubione lub Zaginione Bagna/Moczary. Pod koniec XIX i na początku XX wieku wydobywano na tym terenie torf. Obecnie jest tu malownicze, zarastające jezioro śródleśne, Klimat tego miejsca doskonale pasuje do jego tajemniczej nazwy…
Gdzie to jest?
Opisane miejsca leżą w Puszczy Drawskiej, pomiędzy Prusinowem Wałeckim i Rutwicą (gm. Wałcz, pow. wałecki, woj. zachodniopomorskie) Współrzędne GPS:
Orientacyjna lokalizacja grobu pułkownika Germara: 53.20866, 16.28699
Zagubione Moczary: 53.21854, 16.27008
Najciekawsze schrony na odcinku taktycznym Góra Gallów (Gallberge, Gall.):
Gall.8, schron bojowy – 53.21352, 16.28760
Gall.5, schron dla obserwatora artyleryjskiego – 53.21043, 16.28473
Gall.2, schron bojowy ze stanowiskiem dowodzenia – 53.20880, 16.28358
Gall.1A, schron bojowy – 53.20700, 16.28130
Gall.1, schron bojowy dwusektorowy – 53.20675, 16.28156
Opisane okolice na mapie Kultury w lesie
Materiały wykorzystane w artykule
- Marcin Dudek, Fortyfikacje Wału Pomorskiego w okolicy Wałcza. Od Zdbic do Lasu Rutwickiego, wyd. INFORT, Gliwice 2012.
- Jarosław Leszczełowski, Wałeckie wędrówki w pięciu wymiarach. Część I, wyd. Usługi Informatyczne SWAN-IT, Złocieniec 2018, s. 229-230.
- Jarosław Leszczełowski, Wokół Wału Pomorskiego. Historia, legendy, ciekawostki. Tom I, Stowarzyszenie Wał Pomorski 1945, Warszawa 2022.
- Karte des Deutschen Reiches 1:100 000, arkusz 221 Schloppe, wyd. 1893 r., http://igrek.amzp.pl [dost. grudzień 2023].
- Messtischblatt 1:25 000, arkusz 1335 Marzdorf, wyd. 1899, 1937 r., http://igrek.amzp.pl [dost. styczeń 2023].